Vraag een doorsnee debater wat ze weten van de hedendaagse argumentatieleer en u krijgt een blik leger dan het donkere hart van Gargamel. “Ik lees The Economist, dat is toch genoeg?”. Nee, dat is niet genoeg. Debatteren draait om argumentatie en argumentatie is een volwassen academische discipline waar debaters naar hartenlust uit zouden kunnen, nee, moeten putten. In deze reeks maak ik u een beetje wegwijs in die wereld, vandaag over…
Formele logica
Het begon ooit met de inmiddels onsterfelijk geworden zinnen: “Alle mensen zijn sterfelijk. Socrates is een mens. Dus Socrates is sterfelijk.” Er was iets bijzonders met die zinnen. Dat bijzondere is ‘validiteit’. Validiteit is een vormvereiste: als de premissen waar zijn, dan móet de conclusie ook wel waar zijn.
Het mooie is dat u hiermee kunt abstraheren van wát u precies zegt. U kunt aan die abstracte vorm gelijk zien of wat u zegt valide is. Neem dit overbekende voorbeeld uit de propositielogica, de modus ponens, waarbij het pijltje voor ‘als, dan’ staat en het flubbertje voor ‘dus’ :
P –> Q, P ├ Q
Het fijne is dat u voor P en Q allerlei proposities (uitspraken die waar of onwaar kunnen zijn) naar smaak kunt invullen. Bijvoorbeeld: vul: “Mijn fiets staat buiten” in voor P en “Mijn fiets wordt gestolen” voor Q, en u krijgt: “Als mijn fiets buiten staat, dan wordt hij gestolen. Mijn fiets staat buiten. Dus hij wordt gestolen.” Of vul in voor P: “het regent buiten”, voor Q: “je wordt nat” en u krijgt: “Als het buiten regent, wordt je nat. Het regent buiten, dus je wordt nat”. De redenering is valide, het enige wat u hoeft te weten om de conclusie Q te trekken is weten of de premisse P waar is.
Dit is een bekend voorbeeld uit de propositielogica, die in de negentiende eeuw tot volle wasdom werd gebracht door mensen als George Boole (Booleaanse algebra), Augustus de Morgan (de De Morganwetten) en John Venn (Venndiagrammen). Maar propositielogica is nog maar het begin: het wordt pas écht interessant vanaf een meneer genaamd Gottlob Frege.
Frege? Die naam kennen we vooral van filosofiestudenten met warrig haar. Wat was er zo bijzonder aan een man wiens Begriffsschrift duizenden eerstejaars Wijsbegeerte doet kijken of ze moeten poepen? Frege wilde aantonen dat wiskunde een subgebied van logica was. En passant loste hij een probleem op waar logici al tweeduizend jaar mee zaten. Dat ging zo:
Lees de zin: “Iedereen houdt van iemand”. Volgens de propositielogica moet je wel concluderen dat er één specifiek iemand is, waar iedereen van houdt. Dat is natuurlijk onzin en Frege toonde aan waarom, met behulp van zijn uitvinding, de predikaatlogica, waarin hij onder andere de ‘kwantoren’ introduceerde: symbolen voor “alle” en “er is tenminste één”. Zijn ideeën sloegen in als een bom: Frege legde de basis voor latere pogingen om de grondslagen van de wiskunde uit te werken (o.a. Russell, Zermelo, Fraenkel), was het begin van de ‘linguistic turn’ in de filosofie (o.a. Wittgenstein, de reden waarom filosofie voor buitenstaanders tegenwoordig aanvoelt als ‘semantisch geneuzel’) en startte de zogeheten ‘analytische filosofie’, bekend van bijna elke filosoof die er toe doet .
Wat is het praktisch nut hiervan?
Prachtige materie dus, die logica. Maar wat hebbu eraan? Het volgende:
1. De predikaat- en propositielogica is perfect voor het ontwikkelen van uw eigen steno. U schrijft minder en heeft meer luister- en denktijd.
2. Uw denken wordt preciezer. Logica helpt u uw gedachten ontzettend precies te formuleren. Oefen met een elementair logicaboek en u maakt uw argumenten een stuk sluitender dan voorheen.
3. Drogredenen herkennen. Veel drogredenen (niet alle!) zijn logische redeneerfouten. Veel oefenen met logisch redeneren sterkt u in het herkennen en doorprikken hiervan.
Ik wil meer lezen…
Logica is een taal die u niet in een klein artikel leert ‘begrijpen’. U moet het oefenen om het te leren ‘spreken’. Begin bijvoorbeeld met:
Meaning and Argument. An Introduction to Logic Through Language van Ernest Lepore met Sam Cumming.
Maak het uzelf veel moeilijker met:
Logic, Language, and Meaning: Introduction to Logic, Vol. 1 & 2 van “L.T.F. Gamut”, een gezamenlijk pseudoniem van een handvol Nederlandse professoren.
Achtergrondlectuur:
What is Analytic Philosophy? van Hans Johann-Glock
En een bloemlezing van klassieke werken uit de analytische filosofie:
Analytic Philosophy: An Anthology, onder redactie van Aloysius Martinich en E. David Sosa
De Nederlandse Debatbond (NDB) stelt zich als doel het wedstrijddebat te bevorderen en ondersteunen in Nederland. Als nationaal overkoepelend orgaan vertegenwoordigt de NDB ongeveer 1.000 leden waarvan de meesten lid zijn van één van de debatverenigingen die Nederland rijk is.
Over de auteur